Turks fruit - Jan Wolkers, Amsterdam, 1969, [214] 3
Titel: Turks fruit
Geschreven door: Wolkers, Jan Auteursinformatie
Jaar: 1969
Taal: Nederlands
Vorm: Roman
Periode: 1945-
Thema: Erotiek , Relatieproblemen , Dood
Bron: Kruse, Lucas
Uitgever: NBD Biblion
SamenvattingDe roman, die het verdriet van een ik-figuur beschrijft om het verlies van Olga, is niet-chronolo-gisch opgebouwd. We geven de voornaamste gebeurtenissen van de negentienhoofdstukken.
EEN SCHEERPAN VOL LOF Olga heeft haar man (de niet bij name genoemdehoofdpersoon) in de steek gelaten. Daarom eet hij nauwelijks meer en heeft hij geen zin om inzijn atelier te werken. Overal hangt hij foto's en andere herinneringen van haar op en herleesthij haar brieven. Ze heeft hem verlaten voor 'zo'n klootzak, zo'n handelsreiziger'. Na veertiendagen komt hij uit zijn bed en vrijt met elke vrouw die hij maar te pakken kan krijgen. Na eenmaand heeft hij er genoeg van en gaat als een bezetene werken: hij voltooit het ene beeld ofschilderij na het andere. Hij verhuurt zijn voorkamer aan twee Amerikaanse studentes, die hijmet rust laat.
DE VLEUGELS VAN HERMES De ouders van Olga worden beschreven. Hij is een lobbes,die graag in zijn favoriete crapaudje de Radetzkymars ritmisch begeleidt met de woorden'tieten kont, tieten kont, tieten kont kont kont' en steeds dezelfde moppen vertelt. Eenvoorbeeld: 'Ken je die mop van die twee jongens die naar Parijs gingen? Nou, die gingen niet.'Hij heeft van zijn vader de Hermes N., een groothandel in huishoudelijke artikelen, geërfd.Hij heeft een leverziekte vrouw heeft kanker gehad, waardoor een borst is afgezet. Zeprobeert de relatie tussen Olga en de hoofdpersoon te verbreken, ze wijst erop dat hij 'maar'een armoedige artiest is en zij van gegoede huize zijn. Zij gaat stiekem met andere mannen
om, haar echtgenoot is hiervan echter op de hoogte. Dan sterft hij en wordt gecremeerd, nietzittend in zijn stoel de Radetzkymars begeleidend, zoals de hoofdpersoon zich voorstelt, maarmet een fuga van Bach.
EEN BONTJAS IN HET BLEU De hoofdpersoon vertelt hoe hij Olga ontmoette. Hij wasstudent beeldhouwkunst aan de Rijksakademie in Amsterdam en werkte in de grotten van deSint-Pietersberg aan een religieus reliëf. In de buurt van Roermond ging hij liften naarAmsterdam en werd opgepikt door een roodharige vrouw in een grote auto, Olga. Ze blekendirect tot elkaar aangetrokken en begonnen te vrijen in de auto. Bij het dichtritsen van zijngulp raakte zijn penis tussen de rits, wat met een bij een boer geleend tangetje verholpenwerd. Weer op weg kregen ze de slappe lach, waardoor de auto slipte en tegen een boombotste. Ze liepen slechts lichte verwondingen op. Twee maanden lang bezocht hij deRijksakademie niet.
SOMEDAY SWEETHEART Tijdens die twee maanden moet hij steeds aan haar denken.Tevergeefs probeert hij contact te leggen: hij reist naar Alkmaar, Olga's woonplaats, enposteert zich in een portiek tegenover Hermes N.; ook belt hij haar op, maar haar moederwimpelt hem af. Toevallig ziet hij haar op de kermis in de Amsterdamse Nieuwmarkt. Zevertelt dat haar ouders op vakantie zijn, hij stelt voor dat ze bij hem intrekt en ze blijft drieweken in zijn atelier. Ze vertelt over haar ouders,bijvoorbeeld dat haar moeder haar hadwijsgemaakt dat zij een borst had moeten missen door het zuigen dat Olga eraan gedaan had.Ze beleven een tijd van intens seksueel verkeer.
DE WRAAKAPPEL De hoofdpersoon beschrijft de tijd na het vertrek van de tweeAmerikaanse studentes. Hij verlangt hevig naar 'die rooie.' Hij gaat echter seksueel niet alseen beest tekeer, zoals die eerste veertien dagen na haar vertrek, maar zoekt nu 'innerlijkcontact'. Hij neemt meisjes mee die in de problemen zitten en praat met hen. Hij zoekt troostbij oudere vrouwen, praat over Olga's lichaam en huilt bij hen uit.
REQUIEM VOOR EEN DOOIE MUS Olga is nog bij hem. Ze ziet hoe kinderen een musjebegraven met het kopje boven de aarde. Ze gaat erheen om te kijken of het nog leeft enbegraaft met hem het musje. Ze vertelt hem over haar 'poppencomplex': haar vader hadvroeger al haar poppen moeten begraven, omdat zij een keer de maden uit een van haarpoppen had zien komen.
DE VERRASSINGSAUTOMAAT De eerste maanden dat ze bij elkaar zijn, rijden ze heelNederland door. Hij dicteert haar een brief aan haar ouders, waarin zij de band met henopzegt. Ondanks hun verzet gaan ze trouwen, op de fiets gaan ze naar het stadhuis. InAlkmaar wordt het huwelijk gevierd rond de barbecue krijgt van haar moeder als cadeaueen kinderwagen. Na de receptie vraagt Olga's moeder aan haar kersverse schoonzoon of hijdirecteur van Hermes N. wil worden. Hij weigert. Zij wijst hen daarop nog eens duidelijkop hun toekomst: ze krijgen van haar geen cent en Olga gaat een armoedig bestaan tegemoetmet een armoedzaaier als echtgenoot.
DE VERVLOEKINGSSPIJKERS Hij hoort vage berichten over Olga, bijvoorbeeld dat ze eenpaar maanden na de scheiding hals-over-kop in Schotland had willen trouwen, maar zichbedacht en de bij de scheiding vastgestelde termijn van negen maanden afwachtte. Naongeveer twee jaar ziet hij haar in de Bijenkorf,'geknakt, zielig, onecht'. Ze vertelt over haarmislukte avontuur met de handelsreiziger en haar huwelijk met een Alkmaarse zakenrelatie.Thuisgekomen jankt hij alle ellende van twee jaar eruit.
NICE DOLLS & JUDASPOPPEN Hij is erg eenzaam. 'Ik werkte en ik sliep.' Hij hoort vaneen vriendin van Olga dat zij zwanger is geraakt, wat het einde van haar tweede huwelijk hadbetekend. Ze liet het met zeepsop wegmaken, wat haar een eierstok had gekost. Ze had eenAmerikaanse ingenier leren kennen,de derde huwelijkskandidaat. Met hem reist ze overalheen; ze stuurt de hoofdpersoon kaarten en brieven.
FUCK ME I'M DESPERATE Dan komt ze plotseling bij de hoofdpersoon langs en vertelt water is gebeurd. Haar andere eierstok raakte ook ontstoken. Haar Amerikaanse vriend bleek eenjaloerse alcoholicus, die haar geflirt bestrafte met een revolverschot. Daaraan hield ze eenlitteken aan haar rechterkaak over.'Hij zal wel in de gevangenis of in een inrichting zitten.' Zeis weer bij haar moeder, is doodonge-lukkig, heeft vaak zware hoofdpijn.
ROSA TURBINATA Haar moeder vertelt hem door de telefoon dat Olga een kankergezwel inhaar hoofd heeft (de tumor is 'zo groot als een stuk toiletzeep') en geopereerd moet worden.Ze is echter ten dode opgeschreven. Een half jaar lang bezoekt hij haar. Ze ziet er vreselijk uit,door het bestralen is ze kaal en blind geworden, soms slaat ze wartaal uit of wordt eendreinend kind. Om haar te plezieren koopt hij een vuurrode pruik. Alleen turks fruit durft zenog te snoepen. Als ze sterft,houdt ze de pruik stevig vast. Met de pruik wordt ze gecremeerd.
InterpretatieThematiek
Zoals in vele van Wolkers' boeken is de dood het hoofdthema, nauw verbonden met motievenals verval, seksualiteit, angst, schuld, medelijden, dierenliefde en -haat staatnatuurlijk het sterven van Olga en talrijk zijn de vooruitwijzingen naar die dood. In hoofdstuk3 bijvoorbeeld ziet Olga er na het ongeluk uit 'of ze dood was', in hoofdstuk 8 vraagt ze,opgewonden van het vrijen, haar man om in haar mond te spuwen, 'want mijn spuug wasgiftig en zou haar op slag doden'. Ook het sterven van de (geliefde) schoonvader en van veledieren is het vermelden waard.
MOTIEVEN
VERVAL, AFTAKELING, ANGST 'Turks fruit' gaat over het verval van de liefde tussen dehoofdpersoon en Olga. Een hoofdoor-zaak van hun scheiding is Olga's angst om kinderen tekrijgen. Kinderen krijgen associeert ze met aftakeling en bederf. Haar moeder heeft haar dezeangst bezorgd: zij heeft een borst moeten missen na Olga's geboorte. Opmerkelijk in dit
verband is de scène waarin Olga de voorstudies van de beelden die het 'Moedergeluk'voorstellen (vervoerd per kinderwagen!) in de Amstel gooit lichamelijk verval speelt eenrol: Olga takelt lichamelijk af totdat ze door een tumor niet veel meer is dan een wrak. Subtielwordt al vroeg in de roman naar deze tumor verwezen. De hoofdpersoon werkt in de grottenbij Valkenburg aan een reliëf dat de opwekking van Lazarus moet voorstellen. Dan ziet hij inhet hoofd van Christus een fossiel. Om dat er gaaf uit te krijgen,hakt hij te veel mergel weg.'Een paar dagen later viel het fossiel dat ik uit het hoofd van gods zoon bevrijd had als een balbruine suiker tot pulver in de hal van het hotel.'
MEDELIJDEN Olga's sterk zinnelijke schoonheid wordt uitvoerig beschreven. In de bloeivan haar leven wordt ze omringd door mannen. Schrijnend is het daarom dat iedereen (ookhaar moeder) haar in de steek laat, als ze een ongeneeslijke tumor heeft en door de bestralingkaal en blind geworden is de ik-figuur voelt medelijden, hij houdt zielsveel van haaren blijft haar trouw tot in de dood.
SEKSUALITEIT Seksualiteit speelt in het leven van de hoofdpersoon een grote rol. Maaromdat Olga bang is om een kind te krijgen, moet hun relatie wel mislukken. Dat zijn liefdesterk zinnelijk is, blijkt uit benamingen als 'dat rooie mistige beest' en 'het lieve rooie dier'.Overmatig seksueel verkeer is zeker ook een oorzaak van de breuk tussen Olga en haar man.Zij klaagt erover dat hij haar te veel wil 'bezitten', soms wel zeven keer op een dag met haarwil vrijen ('Dan had ze gedacht,daar komt het weer.'). Ze beschuldigt hem (misschien niet tenonrechte) van satyriasis, mede nadat een arts had gesproken van 'overmatig sexueel verkeer'.Daar staan uitlatingen tegenover waaruit blijkt dat ook zij hevig naar seks verlangt. Na hunscheiding gaat de hoofdpersoon seksueel als een beest tekeer: 'Ik naaide de ene meid na deandere. Ik sleepte ze naar mijn hol en rukte ze de kleren van het lijf en ramde me eenongeluk.' Totdat hij er genoeg van krijgt: 'Ik begon al te kotsen als ik een rok zag.'
DIERENLIEFDE EN -HAAT Olga houdt van dieren, het meest van de poes die haar manvoor haar koopt. Als zij een jaar weg is, loopt de kat 'nog steeds naar de deur als hij hogehakken in een driftig ritme hoorde aankomen'. Dat ze geen kinderen wil, compenseert zeruimschoots door dieren in huis te halen,waarmee het vaak niet goed afloopt: 'Rooie Olga.Olga van de dieren. Potnia theiroon, heerseres over de dieren. (...) Je zou inderdaad haar levenbij mij op zevenmijlslaarzen aan de hand van gebeurtenissen met dieren kunnendoorstappen.'Ook haar man houdt van dieren, zo wordt hij 'vader' van een meeuw. Deze redthij in het begin van hoofdstuk 16 van de dood, maar laat hij huilend aan het eind ervan vrij,nadat hij het verhaal van de geknakte Olga heeft gehoord op andere plaatsen wordt dedierenwereld met de mensenwereld vermengd. Mensen worden als dieren omschreven ofkrijgen menselijke eigenschappen toegemeten. Zo wordt de schoonmoeder omschreven als'helhond', 'viswijf' en 'teef', haar vriend, de bedrijfsleider, als 'baviaan' en 'reptiel' en deadvocaat als een 'opgeblazen varken'. Olga is 'een gebleekte poedel', 'een kat die ergens opjaagt en verder nergens oog voor heeft'.
SCHULD We hebben er al op gewezen dat de stokende schoonmoeder grote schuld heeft aanhet mislopen van de relatie tussen Olga en de kunstenaar. Hoewel zelf van arme komaf, steltze de 'gegoede burgerstand', waartoe ze dankzij een berekend huwelijk behoort, boven 'hetartiesten-leven' van haar schoonzoon. Tegen haar dochter vertelt ze dat zij schuldig is aan het
De roman bestaat uit negentien niet genummerde hoofdstukken van 5 tot 15 pagina's, zonderalinea-indeling. Ze hebben opvallende titels die, zoals vaker bij Wolkers, verwijzen naaropmerkelijke details. Het verhaal loopt niet chronologisch, de roman begint post rem ('Ik wasaardig in de rotzooi terechtgekomen nadat ze bij me weggegaan was.') en heeft een gesloteneind: Olga is dood. De opbouw is als volgt:
hoofdstuk 3, 4, 6: eerste ontmoeting hoofdstuk 2, 7 t/m 11:huwelijk hoofdstuk 1, 5, 12 t/m 17:scheiding, Olga's belevenissen hoofdstuk 18, 19: terugkeer Olga, ziekte, dood
'Turks fruit' is een reconstructie van het verleden, waarin de hoofdpersoon zijn ontmoetingmet Olga beschrijft, de jaren waarin hij gelukkig met haar was, de verwijdering, haar vertreken zijn reactie daarop. In de reconstructie van het heden staat voor de hoofdpersoon de vraagcentraal:'Wat was er gebeurd? Met haar, met Olga.' De roman kent vele sprongen van hedennaar verleden of omgekeerd. Een tafereel of beeld in het heden is bijna altijd een reden om hetverleden met Olga op te roepen. Bijvoorbeeld: 'Als ik wilde eenden over zie komen moet ik eraltijd aan denken dat ze zei dat het net vliegende chiantiflessen waren.' (begin hoofdstuk 7).De naamloze kunstenaar is de ik-verteller. Vanuit het heden reconstrueert hij het verleden.Zijn blik is sterk subjectief en eenzijdig. Hij is erg emotioneel: hij lacht en huilt veel, voeltzich na haar vertrek zielig en woedend, hij vernielt haar portretten, wordt bezield doorwraakgevoelens. Hij geeft dus zeker geen nuchtere, afstandelijke analyse. De nadruk in 'Turksfruit' ligt op de gevoelens van de ik-figuur, niet op de uiterlijke en innerlijke beschrijvingenvan de personages boek is geen psychologische roman, veeleer een lyrische liefdesroman.Tijd, ruimte en persoonsuitbeelding zijn ondergeschikt aan de lyrische weergave van hetliefdesverlangen en -verdriet van de hoofdpersoon plaats waar het verhaal zich afspeelt, isbehalve Alkmaar (waar Olga met haar ouders woont)en Rotterdam (waar de beeldhouwer hethuis van Olga en haar nieuwe vriend zoekt) voorname-lijk Amsterdam. Straten, buurten enwinkels worden soms bij name genoemd: Kalverstraat,Bijenkorf enz.
Taal en stijl
De stijl van dit boek is wel getypeerd als 'barok': versierend, weelderig en vrij literair. Dezinsbouw is meestal kort, de beschrijvingen zijn raak, schokkend en vaak beeldend. Bijheftige gevoelens kan de beeldspraak navenant 'heftig' zijn, bv. 'die rooie duivelin' (Olga), 'Ikvoel me net een afdruiprek' (Olga's vader), 'baviaan' (Olga's vriend), 'stinkend gemene wijfverkleed als oud vrouwtje' (Olga's moeder).Markant is de humor, die vaak tragisch en wrangis: de lach en de traan liggen soms dicht bij elkaar schrijft onverbloemd,afschuwelijke zaken worden vaak tot in details beschreven. Zo wordt het braken van dehoofdpersoon in hoofdstuk 12 gedetailleerd weergegeven.
Reacties'Turks fruit' is de grootste bestseller van Jan Wolkers. Tot en met 1988 werden er meer daneen kwart miljoen exemplaren van verkocht. Het boek is ook verfilmd, met Rutger Hauer enMonique van de Ven in de hoofdrollen het boek verschijnt, zijn de reacties veelal positief.Zo vindt Kees Fens de roman veel sterker dan 'Horrible tango' (1967): 'niet al te nadrukkelijkartificieel en er wordt veel aan de lezer overgelaten.' Paul de Wispelaere wijst op degeraffineerde opbouw en schrijft: 'De sentimentali-teit houdt Wolkers van zich af door eenhard, brutaal en cynisch taalgebruik.' Fons Sarneel wijst op de overeenkomst met Jan Cremeren vindt het boek vrij geforceerd: 'Zonder de schoonmoe-der, die eerder een stiefmoeder eneen verschijning uit een sprookje lijkt, blijft er slechts een "scheefgezakteliefdesgeschiedenis" over.' Ook Wam de Moor is niet zo te spreken over de roman. Hij vindtdat de vrouw slechts als lustobject wordt voorgesteld (hij noemt Wolkers in dit verband een'seksuele uitvreter') en dat de roman te veel clichés en kitsch bevat. Vooral christelijke criticizijn verontwaardigd: zij wijzen op 'schuttingtaal en viezigheden' (J. van Doorne), en 'dictatuurvan de grofheid' (C. Rijnsdorp).
Jan Hendrik Wolkers is in 1925 in Oegstgeest geboren. Hij was het derde kind in een gerefor-meerd gezin van in totaal tien kinderen. Zijn ouders hadden een levensmiddelenwinkel, enzagen de omzet in de jaren dertig door de crisis steeds verder dalen. Jan Wolkers bezocht demulo in Leiden, maar maakte deze niet af, omdat hij in de winkel moest helpen. Van 1939(toen de winkel werd opgeheven) tot 1943 had hij diverse baantjes, onder andere alsdierenverzorger. In die tijd vervreemdde hij van het geloof. Tijdens de oorlog tekende enschilderde hij. Op 30 augustus 1944 stierf zijn oudste broer Gerrit aan difterie 1949 tot1953 studeerde Wolkers beeldhouwkunst in Amsterdam; in 1957 werkte hij een jaar bij deberoemde beeldhouwer Zadkine in Parijs. Met zijn beeldende kunst had hij veel succes.Bekend is bijvoorbeeld het Auschwitzmonument in Amsterdam. Eind 1980 verhuisde hij naarTexel, na dertig jaar in Amsterdam te hebben gewoond. Hij woont er nog steeds met zijn(derde) vrouw en een tweeling Wolkers bij Zadkine in Frankrijk werkt, begint hij met hetschrijven van korte verhalen, die in tijdschriften verschijnen. Zijn debuut verschijnt in 1961:de verhalenbundel 'Serpentina's petticoat'. Hiervoor ontvangt hij een prijs, die hij terugstuurtuit protest tegen de acties van de Amsterdamse politie tijdens het huwelijk van Beatrix enClaus. Ook latere literaire onderscheidin-gen heeft hij principieel geweigerd schreefnog meer verhalenbundels, onder andere 'Gesponnen suiker' (1963) en 'De hond met deblauwe tong' (1964).Hij is de schrijver van vele (ook verfilmde) romans, onder andere 'KortAmerikaans' (1962), 'Een roos van vlees' (1963), 'Terug naar Oegstgeest' (1965), 'Turks fruit'(1969), 'De kus' (1977) en 'De onverbiddelijke tijd' (1984). Daarnaast schreef hij gedichten,toneelstukken en sprookjes.
overvloedige, expliciete seks wordt niet afgekeurd maar eerder gezien als een feest derherkenning. NRC: 'Zijn allerindividueelste emoties schrijft hij zo neer dat er een maximum aanidentificatiemogelijkheden is.' Hedda van Gennip in Eva: 'Wolkers beschrijft zijn liefdesgeschiedenisen hij beschrijft tegelijkertijd de uwe en de mijne.' Turks fruit is in de loop van de tijd uitgegroeidtot het ultieme literaire icoon van de swinging sixties.
De tijdgeest balt zich samen in het verhaal over een bohémien en een burgermeisje, die wildverliefd worden, de sterren van de hemel neuken, trouwen en scheiden. Hun vrijbuitersbestaanloopt uiteindelijk stuk op de burgerlijke moraal van de jaloerse moeder van Olga ('dat secreet') diein de relatie zit te stoken en zelf bovendien als overspelige echtgenote van een goeiige manhypocriet is - het staat symbool voor het generatieconflict van de babyboomers. De kunstenaarzonder vaste inkomsten die lak heeft aan conventies weerspiegelt het individualisme. De sfeer vandie tijd schemert bovendien door alles heen. 'Ik stak een paar kaarsen aan, want het was de tijdvan kunstenaarsfeesten met wrange landwijn bij kaarslicht.' Wolkers refereert aan jazz enpopsongs die toen in waren. De Tweede Wereldoorlog ligt nog vers in het geheugen, getuige devele uithalen naar de moffen. En er zit een forse dosis anti-amerikanisme in, bijvoorbeeld wanneerAmerikaanse toeristen worden opgevoerd als oppervlakkige, verwende, domme wezens. Nietlanger is de kerk of God de boosdoener, in deze roman krijgt het door Amerika beïnvloedekapitalisme de schuld van menselijk leed. En uiteraard lopen de vele vrijages parallel met deseksuele revolutie van vrije en frequente seks voor het huwelijk, en met nadruk op de individuelebeleving van man én vrouw. Het is weliswaar vanuit een door testosteron gedreven perspectiefgeschreven, maar de vrouw komt ruimschoots aan haar trekken. Erik bejubelt haar lichaam. Tegende wijze waarop Olga vrijgevochten het heft in eigen hand neemt en van haar lust geniet zal geenfeministe bezwaar kunnen maken.
Het is nu moeilijk voor te stellen hoe spastisch de samenleving indertijd omging met seksualiteit.De huidige generatie groeit op met porno permanent binnen handbereik. Fifty Shades of Grey heeftmaandenlang in torenhoge stapels bij de supermarkt gelegen en menige huisvrouw uit de provinciezegt trots SM best spannend te vinden. In het kielzog van Turks fruit zijn in de Nederlandse enbuitenlandse literatuur in de afgelopen decennia tientallen romans verschenen waarin een seksueleobsessie voor een grote liefde centraal staat. Ronald Giphart ( Ik ook van jou), Kees van Beijnum (Oesters van Nam Kee) en recent Gustaaf Peek ( Godin, held), Philip Huff ( Niemand in de stad) -deze schrijvers zijn schatplichtig aan Turks fruit. Maar Wolkers blijft daar bovenuit stijgen. Goedschrijven over zoiets banaals is geen sinecure.
Daarom is Turks fruit als 'seksboek' binnen de Nederlandse literatuur een mijlpaal: Wolkersbeschrijft met zijn rijke vocabulaire onomwonden wat seks in de werkelijkheid is. Erik en Olgakijken bijvoorbeeld via de spiegel naar elkaar en zien 'hoe mijn ballen tegen haar billen veerden bijiedere stoot, naar de paarse bloeduitstortinkjes tussen de sproeten op haar mooie volle rug, of alszij in de spiegel keek, naar haar gezicht van opzij als ze dat harige lijf van mij tussen dat zachtevlees van haar te keer zag gaan'. Seks is uitgesteld verlangen dat zich eindelijk ontlaadt. Ofdoorweekt vrijen op de stoep in de regen. Erik die zich afrukt bij een naaktfoto van Olga. Olga diena-ebbend van genot als een kind met haar duim in de mond in slaap valt. Omdat de ik-figuurWolkers zelf is, verlaten door zijn vrouw, put hij uit eigen ervaring. Hij beschrijft van binnenuit wattwee mensen met elkaar doen als ze waanzinnig verliefd zijn en lijden aan onophoudelijkebegeerte. Wolkers verwoordt hoe verliefdheid - behalve met seks - gepaard gaat met een gevoelalles met elkaar te willen delen, geheimen aan elkaar te vertellen, jeugdherinneringen uit tewisselen, met ontroerd zijn over elkaars malle onnozelheden. Later als het uit is en Erik nog eenpoging waagt tot fysiek contact en Olga hem stampvoetend tegenhoudt, moeten ze een beetjetreurig lachen, om de verloren intimiteit. Omdat 'iets dat zo gewoon geweest was tussen onsineens niet meer mogelijk was'. De eenzaamheid die het achterlaat wordt minstens zohartstochtelijk beleefd als het gelukkig samenzijn.
En Turks fruit is, zoals recensenten toen al meteen zagen, een literaire klassieker geworden. Overhet universele verhaal van een gedoemde liefde zijn bibliotheken vol geschreven. Wolkers schreefhet anders op. In beeldend proza en met een razende vaart stuwt hij de lezer in kortehoofdstukken zonder alinea's naar het slot. Niet in de laatste plaats zorgt humor voor lucht,zelfspot voor sympathie. Als Olga aan het einde met een hersentumor kaal, blind en emotioneelontregeld op haar sterfbed ligt, bezoekt Erik haar trouw. Hij koopt een rode pruik en Turks fruitvoor haar. De hartverscheurende situatie wordt beschreven in korte zinnen, zonder franje. Doorhet hele boek deint de stijl van schrijven mee met de stemmingswisselingen van de hoofdpersoon.
Inderdaad staat Wolkers' literaire hoogtepunt nog altijd boven aan boekenlijsten voor heteindexamen. Niet voor niets beleefde Turks fruit onmiddellijk na verschijning herdruk na herdruk(inmiddels de 47ste) en ging in diverse vertalingen de wereld over als een literaire sensatie. ' LikeHenry Miller, Wolkers writes with a tremendous appetite for life and a painterly approach to thesensuous. He is a refreshing stylist', schreef The New York Times Book Review bij de Engelsepublicatie. ' The writing is skilful even in the crudeness and violence and the tenderness is moving',aldus The Herald Tribune.
Aan de iconisering van Turks fruit in de loop der jaren heeft Paul Verhoeven zonder meer eenbelangrijke bijdrage geleverd. De gelijknamige film, gemaakt vier jaar na verschijning van deroman, wordt beschouwd als de beste Nederlandse film van de twintigste eeuw en trok 3,6 miljoenbioscoopbezoekers, aangevuld met een onbekend aantal kijkers die Turks fruit later hebbengedownload. Het is niet zozeer de vraag of de film beter is dan het boek - of omgekeerd. De filmen het boek zijn door dezelfde intensiteit één. Rutger Hauer en Monique van de Ven, piepjong enpril in hun filmloopbaan, fietsen pasgetrouwd door een bruisend Amsterdam en dansen van gelukbij een kampvuur op het strand. Wel is de sfeer in de film melancholieker dan die in het boek. Alsde relatie mis gaat, huilt de mondharmonica van Toots Thielemans mee. Zijn blues raakt aan hetlevensgevoel dat aan alles altijd een einde komt. Aan verliefdheid op die ene. Aan eenoptimistische periode in de geschiedenis.
Heeft Turks fruit ons denken veranderd? Toentertijd zeker over seksualiteit en intimiteit. Dat seksniet iets 'vies' is om je voor te schamen, en dat het ook niet obsceen is om erover te lezen. Dieopenhartigheid overrompelde 46 jaar geleden. Zoals die twee de liefde bedrijven en elkaar liefhebben zal voor de generatie van nu een andere impact hebben: een poëtisch contrast met reality-tv, pulpboeken en internetporno.
RECENSIE
SchrijverWolkers, JanTitelTurks FruitJaar van uitgave1969BronHandelsblad NRCPublicatiedatum06-12-RecensentK. PollRecensietitelSmetteloos passieverhaal van Jan WolkersTaalNederlands
Turks Fruit, de nieuwe roman van Jan Wolkers, is het verhaal van een gepassioneerde liefde vaneen man voor een vrouw. De vrouw Olga, dochter van een Alkmaarse groothandelaar inhuishoudelijke artikelen en de man is een beeldhouwer, de ik van het boek die nooit aangeduid ofaangesproken bij zijn voor- of achternaam. Alles wat verteld wordt heeft te maken met zijn liefdevoor Olga, van het moment af dat de ik als lifter bij haar in de auto stapt, tot het einde, demaanden in een ziekenhuis waar zij langzaam doodgaat, na een hersentumor-operatie. Daartussenliggen de zes jaar waarin zij getrouwd en "beestachtig gelukkig" zijn zoals een vriend het laternoemt, en de paar jaar na hun scheiding, waarin zij elkaar nog wel af en toe zien, maar zonder dathet lukt de breuk te doen verdwijnen.
Over de oorzaken van die breuk wordt niet veel gezegd, en dat hoeft ook niet. Het gaat de vertellerniet om het analyseren van de schuldvraag, maar om het vastleggen van zijn liefde, die ook na descheiding niet is aangetast. Hij blijft, zoals hij schrijft, als een gek van haar houden, en het boek iseen opeenstapeling van herinneringen, van concrete beelden uit de tijd dat zij samen en uit de tijddat Olga bij hem weg was, zonder conclusies en beschouwingen achteraf.